https://s17.picofile.com/file/8422821768/%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D9%85_1400.jpg

کرات پیله

شَن سَه سَر، گاو دامان مَن گورانِه کُرده

کَم کَمِه را دَکِت بِمَه  تا کوتِه گِه سَر( لِه که سَر)

کولِه هم خوشتِه ماره گِه  گورِه کُردِه

گالش زِنِه "کولِه کِشِت"گِه  وَتِه راه دَکِت

برسی یَه  خوشته گاوه گِه پیش

یِه نیا اُونو بُکُرد یِه نیا هم آسمان دلِ ستارَه

خوشته هَمرَه دل گَبه زَه گوته:

م.....ار م....ار بی یَه، می زرد کِلاچ گاوِه بی یَه

مو ای دونیا دِل فقط ترِه دارِم

تِرَم فقط مِرِه داره با تی کولِه گِه!

م.....ار بی یَه  م....ار بی یَه، می زرد کِلاچ گاوِه بی یَه

پَرسال پِئز، چندی اَمِرَرِه نَحس با

می وَچَه بُشا دار سَر کِرات پیله بچینِه  هوجو جیرکَت

یِه اِشکَت بوشا وی جیار مَن

کسی خبردار نابا تا هوجو جان بَدَه

اَمان، اَجَل وِرِه مهلت نَدَه

فقط بیس سال دَشتِه، ایجباری بوشابا

بِمابا مُرخصی  تا وِره سررشته بوکنیم

ای افسوس، تازه وِرِه شربت بُخوارده بیم.

ای پِسُرا   پِسُر، تو بیشی   یِه کولبار می دل سر بَنِه

دل خا سارُخ  نی یَه مو ورِه واکُرده نوتونِم

می دل دو خیلی دارِه دِ هِچّی گوتِه نوتونِم!

ترجمه:

هنگام غروب، گاو در داخل جنگل نعره می زد.

گوساله هم مادرش را صدا می کرد.

زن گالش ریسمان گوساله را برداشت و راه افتاد

رسید به ماده گاوش

یک نگاه به او کرد و یک نگاه هم به ستاره شمالی در دل آسمان

با خودش آهسته حرف می زد  و می­گفت:

 مادر من  مادر من بیا، گاو زردرنگ من بیا

من توی این دنیا فقط تو را دارم

تو هم فقط من و گوساله ات را داری!

مادر من بیا مادر من بیا، گاو زردرنگ من همراهم بیا

پاییز پارسال، چقدر برای ما نحَس بود.

بچه ام رفت بالای درخت تا میوه درخت لیلکی(کرات) را بچیند همانجا سرنگون شد.

یک چوب نوک تیز در داخل جگر او فرو رفت.

هیچ کس خبردار نشد تا جان داد.

امان، اجل به او مهلت نداد

فقط 20 سال داشت، سربازی رفته بود

مرخصی آمده بود. تا برایش خواستگاری برویم.

افسوس، تازه برایش شربت خورده بودیم.

ای پسر تو رفتی اما یک کولبار غم بر دلم گذاشتی.

دل که مثل دستمال سفره نیست من نمی توانم آن را پهن کنم.

در دل من غم بسیاری است دیگر چیزی نمی توانم بگویم!

محمد ولی تکاسی

آذرماه 1396

https://s17.picofile.com/file/8418017868/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_ADINEH.JPG

پَئر شونو کارَرِه   وَچه دَارِه جا دَنِه

محمد ولی تکاسی

mwtokasi@yahoo.com

وَچه وَرِس بیشیم کالش و دازَه(علف) خورد بوکونیم . اَمِه گاوشانِ رُجام بوکنیم. فقط هی چند تَه گاوِه اَمِرَره بمانسِن. اَلَن خا گوشتِه خریدا خواریم(گوشت را می خریم و می خوریم و تولید نمی کنیم). هوشانِ وَنه خیال دَکیم تا شیر و ماستِ از هَمساده شان گدایی نوکنیم. وَچه با بی میلی و بی حوصلگی خواب جی وَرَسِه بوگوت: خدایا کی وَکَه چَن ماه دیگَر بیشیم سربازی گاوشانِ دَس راحت وَکیم!

 پَئر بوگوتِه: وَچه وَرِس تنبلی یَه بَنِه کنار. قدیما بیخود نوگوتِن: پَئر شونو کارَرِه   وَچه دَارِه جا دَنِه".

 تا کار نوکنی زحمت نکشی مُزد و مَواجِب هم نِدارِه. الَن زمانه جوری وَکِتِه مدرک دکتری هم دَشتِه باشی وَنِه یه هنری بِدِری یا  صنعتی بَلَد باشی وگرنه چرخ زیندگی نگِردَنه.

وَچه بگوتِه: مِرِه ماشین هم هِنِگیتی بوشِم کار بوکونِم شِمِه کمک خرج باشِم.

پَئر بگوته: دبار مارشَن چند تَه چَنبان(زایمان می کردند) سه چهار تَه مانِسِن(زنده می ماندند). اُشان هم کمک حال پدر و مادر بان در کار خانه، کار کشاورزی و .... اَلَن نه کمک حال آنهایند بلکه ویشتر اُشانَرِه خرج تراشی کانِن." کهنه کَمِلِ لِها داناکُن".(کنایه: موضوع خاتمه یافته یا فراموش شده ای را نو کردن و دوباره بخاطر آوردن). باشو مردم جی یاد بگیر. بجای اینکه اَندی پول اینترنت رِه هَدی فلان فیلم یا آهنگ دانلود بوکونی یا چَت بوکونی. وَنِه بُیشی شیر و ماست محلی، غذا و خورشت سنتّی، محصولات باغی فندق و گردو، گل گاوزبان و بقیه تبلیغ بوکنی تا صدنار و سی شِه(یا یک قِران و دو زار) هم اَمِه گیر بی یَه. پَئر خوشته هَمرَه زیر لب خوانده گیری کُرده:

فلک نگذاشت که من بالا نشینم     همیشیک مجلس دانا نشینم

اگر شوم من، هم مجلس نادان     همین خوب است که من تنها نشینم.

زَرِج لات

محمد ولی تکاسی

mwtokasi@yahoo.com

هوا کَم کَمه رو به تِریکی(تاریکی) شا دِبا. نیماشتَه سَر(عصر هنگام)کولاک نَم نَمه وَرِسِه! ناگهان آسمان کین لوکا دَکِت. کولاک علی بوگوتِه. به فرمانی خدا سیل راه دَکِته. روخانه همچون دیو دوسَر هرچی وی سر راه با خرابا کُرده. یِروغه اَسب مُثان(ایلخی اسب) سر به جیری راه دَکِت. تمام زَرج لات[1] هم آو بگیت. تمام راشان تولوشو(گلی) وَکِت. دِ ماشین جار نُشا(بالا نمی رفت). امشوب حاج مَم تقی(محمد تقی) وَچه عُروسی با. عُروس هم غریبه با. مَشما بَزَن هی حیاط دل مردومِ شام  هَدَن. صدای ساز و سُرنا تا هفت تَه آبادی آن وَرتر شونوبا. مردوم دل خوش نداشتِن. اُشان دل "انجیل کشِ گِه تول وَر نیابا"! ای رایَه چوتَه وَنِه وگِردِسِن؟.

ساعت 9 شب رَد بَدَه وَرپ هم کولاک دُمال سَر، راه دَکِت. داماد پَئر هم بوگوت: امشوب همه عزیزان می خانه وَر هِسَّنِن کسی جایی نوشَنِه(نرود). مردوم خیال راحت بابا. شروع بوکوردن به رقص و پایکوبی تا نصفه شوب. بعد هم خودِ دار و بار بوکورده بی(درخت تراشیدن و جابجاکردن). خوده مُرده آدم مُثان، بَنَن بُخواتِن. اُشان خر و پُف هوا بُشا.

حاج مَم تقی با بقیه وَچه شان قاطر سوارابان بُشان تا بَساط صبحانه فراهم بوکونون. بین راه وَرپ هَلَه وَرِسه. مِشتی شمع افروز هم لوسو(خمیر)  گالَه بگیت  تا نان چاکونه. خلاصه تا ساعت 8  صبح مهمانشان صبحانه بَدَن مُرخصا کُردن.

یکی بوگوتِه الَن دو ساعت دیگه خا چاشته!، کوجار بیشیم یه دور بزنیم هندَه "هیجه پوسَخت وَکیم". یکی دیگه بوگوتِه: در دیزی بازه حَیای گربه کو؟ خلاصه مردم هر کدام بَشان دنبال زندگیشان.

شمع افروز هم داماد مار با خوشته وَچه گوش بِلَکنه(زیر گوشش نجوا کرد)!:

پسر! خَجره خیلی تیز بو (باشَه) وی توک پُرَنه[2]. خیلی باید با عروس خَانم مدارا بوکنی. در زندگی نه اَندی گردن شَق باش تا مردوم تِره جی بَترسِن نه اَندی بی غیرت  باش تا بوگون:

"وی تئارِ دُمُه دِنی یَه"[3]!

دبار شومارشان کلانتر بان هر یِه گَپ زَن نوشتنین(نوشتنی) با.  اَلَن خا عروسشان توک دَارِن خودشه شومارشانِ حریفِن.هر یِه گَپ زَنِن "آدم سر اُسبوج(شپش) می یَره"!

[1] - زرج لات (زرولات=آسیاب لات) از دهات اشکور و آب ریز رودخانه کوچک آن به طرف  رودخانه تُمل رود است. زَرج در لهجه گیلکی رامسری به پرنده کبک گفته می شود که دارای نوارهای زرد رنگ بر روی بال خود است. پیداشدن گورهای گبری در آن نشان  از قدمت زیاد این منطقه دارد.

[2] -کنایه: تندخویی و پرخاش کردن بی مورد زندگی تو  را از هم می پاشد.

[3] - کنایه: یعنی مدیریت زندگی را بلد نیست و نمی تواند مشکلات زندگی خود را از روی عقل و منطق حل نماید.

نیسان آو

محمد ولی تکاسی

وَرپ، دودولی زَه. امسالِ هوا یِه دَ جور سَردا کُرده با. سرما  آدمه تا مغز و استخوانِ تیر کَشنِه با. وَرپ دارِشانِ سر و کوله سفیدا کُرده. قلعه بند تُک تِرمی دابا. امسال زِمُسّان زو شروع بابا . زمسّان سختی در پیشِ. خدا به خیر بِیَرِه.

وَچه نوبو(تَب) بوکورده. وی بدن داغ با خودِه زغال خُلکا مُثان سوتِنه با(مثل زغال آتش گرفته می سوخت). وی مارِه  دوگشوب شَنسَه میجال(غروب دیشب) توب داسِدینی نخِ[1]،  گُذر مَن دابوسته تا شاید وی تب قطعا باشِه. وِرِه "نیسان آو[2]" کِچَه(قطره) هَده تا وی توب بند بی یَه. اَمّه نِمَه! اَی خدا، ای درد و سوج مَن دوا و دکتر کوجار پیدایَه. سگ لاب بوکرده. یعنی یکی هَمَه دِبا؟ بی کَسانِ کَس خدایَه!.

هَمُساده زِنِه با(زن همسایه بود). فانوس به دست بمابا. یِه کم ماست گیج(مایه ماست) خَسِه. بگوتِه: چی بابا؟. بوگوتِن: اَندی نذر و نیاز بوکوردیم. سُماموس اَسّانِه گهواره دابوستیم. سرکیتاب وِگیتیم تا بعد از پنج تَه کیجا، خدا ای یِه دانه وَچه گِه، اَمِرِه هَدَه. وی تُک لب شکری یَه(دهانش لب شکری است). نِحیفه، کم بُنیه، جان ندارِه. وِچین دوچین گوشت وِرِه وِنی یَه.

 "آغوز بیشکن بَن وی لافَه         می سر بیشکِن بَن وی طالع" . اَمِه سرِ دِ ویشتَراز این دِنی با! خدایا به بزرگیت شُکر!.

هَمساده زِنِه وی سر و گوش دَس بکشی یَه، بگوتِه: وَچِه تَش گیتَّرِه!. وَرِسین وِرِه بابُرین ده بالایی یِه دکتر تازه بمَه خیلی زرنگِه.

وَچَه گِه کولِ گیتِن. ورپ شوب راه دَکِتِن دکتر خانه. بین راه وَچَه آو بِخَسِه. هَندَه وِرِه "نیسان آو" بَدَن(هَدَن). وَرپ همه جارِه سفیدا کُردِه با. دکترخانه راه دوربا. چاره چی یَه وَنِه ای رایَه شان. بلکه فرَجی وَکِت.

دکتر وَچِگه (پسربچه) ماینه(معاینه) بوکورد. بوگوت: وَچه تب مالت بِگیتِه. وِرِه یه آمپول بزه. صد تَه قرص هم هَدَه بوگوِته: روزی یکی وَنِه بُخواره تا خوبا باشِه. وَگردسوبون پَئرگِه پا دَرشا. با وَچِه گِل بَگنسِه(افتاد). وَچَه هم فقط یِه ناک بَزَه.

وَرپ هَندَه دودولی زَه . همه جار خودَه وَرپ سفید با. فقط بخت ما با که سیاه با!.

شهریورماه1399

[1] - توب داسِدینی نَخ: مردم سخت سر قدیم بر این باور بودند که با بستن نخ در گذرگاه ها در شب و پاره شدن نخ توسط حرکت انسان و یا حیوان، تب مریض ها قطع می شود.

[2] - نیسان آو:مردم سخت سر قدیم بر این باور بودند که آب باران که در نیمه بهار(اردیبهشت ماه ) می بارد برای شفای مریض ها فایده دارد.

نِدَشتِن یه غصّه دَشتِن هِزار تَه غصّه!

خیر و خوبی یِه عمر کار بوکرده، زحمت بَکشی مال و مِنال جمعا کُردِه. اِسِه دِ تی چام زَئنِ وَخته!.ولی چی بوگوم ای رسم دونیایَه." اُ موقع که دُندان دَرِه نان نِدَرِه اُ موقع که نان دَرِه دُندان ندارِه!".اَلَن اولادشان هم خا تا دَمِ مرگ تِرِه دوشَنِن. دِ مُهلت نَدَنِن تو یِه نفس بَکشی! "خوشبخت کسی که خر ندارِه از کاه و کلش آن هم خبری ندارِه"!.

به قول قدیمی ترها: "ندَشتِن یِه غصّه  دَشتِن هزار تَه غصّه".

تی  اولادشان، عُروس و زاماشان کَم بُخوارِدن، بعد از تو هَلِه وَنِه کَسِنِ هَمرَه توگ مَرِه (دعوا) بگیرِن تا تی اِرثیه یَه تقسیم بوکونِن. مال و ثروت زیادی هم، خوشته هَمرَه دَردسر زیادی هَرِه. هر چی ویشتر دِشته بی تِرِه ویشتره وَنِه. "اربابِه نِدَشتنِ غصّه  فَقیره وِدَشتِن"!.

 پس چی بهتر تا زینده، خوشته آخر و عاقبت رِه کار خیری بوکُنی. کسی از فردای خودش آگِهی نِدارِه. آدم زینده وِکیل وَصی نِخَنِه. بهتره فکر عاقبت هم باشِه همه چیزه همه کسِ خوشتِه جا سَر بِدارِه. دِ بعد از رفتن، وی کارِ دل وَنگ دِنی بی. خوشتره گور در گوری نَنِه.

عجب دونیایی یَه!، کُرور کُرور ثروت جمعا کونی اَمَه شان وَخت همه دَس وگیری بیشی. گونِن راه مرگ سَر به جیری یَه. چُم چرخَه دِه اُ دونیا دل هِسَّه با یک عالمه افسوس. ای دونیا دِل هر کاری یِه بهایی دَرِه.هم کار خوب هم کار بد." خر چی دانِه بهای زعفرانه  پیر بُز چی دانه بهای بابُرانه"!.

هِچ کی قبر سَر بنویشته نَنَه:

" فلانی از وِشنِه(گرسنگی) بامُرده یا خوشته کارشان همه تُمانا کُردِه اَمه بَنَه بامُردِه".

وَختی می حرفشان تِرِه یاد هَنِه که  می قبر سَر پِلَم دار(گیاه آقطی) جار بِمَه دِشتی بی!.

چه کار کردی بالا رفتی   خود با خود جَلدی(جخدی) کردم

جان به جانش هم بوکنی هَندَه اَندی وجود نِداره خوشتِه زیندگی یَه راه بابارِه!. هَلَه چشمش به جیب خودشِه پَئر و مارِه این و اُن دَسِ نیا کانِه. آیا وِرِه لطفی بوکوردِن یا نَه؟. بعضی ها خا هم پوچا کُتِه هم، پُلا نَدَنِن. اَندی خسیس و مال به شیرینِن.

آدم وَنِه اَصل از تَن دِشتِه بی. ای دونیا مَن هِچ کَسِ دَسِ نیا نوکونِه. هر کسی باید خوشتِه گلیم ِ از آو بَکشه. یکی کمتره یکی ویشتَره. تی پَئر و مار همیشیک تی سر مَن نَسَّن[1].

اَلَن دِ وَنِه تی پا بوزی یَه، فلیک بزنی ، گالش مُثان پشت مَچِه گازه گیری، غیرت وِگیری کار بوکنی. اَلَن  دِ تی کار وَختِه!.

نه اینکه یِه نصف آدم مُثان دَس جیب داکونی خیابانِ متر بزنی. بوگی کار پیدا  نی یَه. یا "دستان ما کوتایَه خرما بر نَخیل"[2].

 بِن به چی کاری علاقه دَرِه. باشو اول شاگردی بوکون. زیر و بَم کارِه یاد بگیر. اول کوچیکی بوکون تا بزرگا باشی. هر استادی اول شاگردی بوکورده با.

 بُهلول بوگوتِه بان: چه کار کردی بالا رفتی    بگوتِه: خود با خود جَلدی(جخدی)[3] کردم.  

[1] - زنده نیستند.

[2] - نخیل: درخت خرما

[3] - شجاعت، دلاوری، چالاکی( فرهنگ معین و دهخدا).

 تی دندان لوپو دَکِت وَنِه وِرِه بَکندی

mwtokasi@yahoo.com

زمانه گذرنه، چه خوب چه بد!. دونیایَه هر جور بگیری هوتَه تی هَمرَه سرکانِه. "هرچی بُنِه چی هوتَرَم سَرِه چَنِه".تا دونیا، دونیا با هیتَه با. آدم ضعیف پامال بُنِه. تا وَختی جِوانِه اَصلا و اَبَدا هُشیار نی یِه. وختی که هم پیرا بونواز هر طرف تی کلوبیچ پیتَه! "دِ تی تلیک هم دَر هَنِه". تی بدن دِ تِرِه هَمرِهی نوکانِه. تی دست و پا یا خوابا شونون یا دِ تی فرمان نی یَن. تی دندان لوپو دَکِت وَنِه وِِرِه بَکِندی، تَوَدی دور. هرسال که پیرتر بونِه، تی قُوّت کَمترا بونو.اگر خَنِه خیرات هم بوکونِی وَنِه خوشتِه دَسِ گِه هَمرَه هَدی تا تِرَرِه بُمانَه!

"خوشتِه گوره ندِی یِم، اَمَّه هَمساده گوره بِدی یِم خا". دونیا مَن هِچی مُنُم زَئَن نِدارِه. گَهی زین به پشتِ گهی پَشت به زین. هِچ زحمتی هِچ وَخت بی اَرج و قُرو(مزد) نِمانِه. تا تونِه در ای دونیا به مردم خدمت بوکون. اگر خلق خدا از تو راضی باشِن خدا هم از تو رضایَه. تی اطرافیانِ رسیدگی بوکون شاید دِ فرصتی نباشه تا بتونی جُبران بوکونی!!!

هر کی گوشِ خَنِه وَنِه گوشوارم بِخَه

محمد ولی تکاسی mwtokasi@yahoo.com

یِه روز چَن نفر جمعا بان بُشان زِن خاس(خواستگاری). بین راه زامامار بوگوتِه شیرینی و یِه دَستِه گُل هِگیریم دَس خالی خا بَدِه!. زاما پَئر که چال دره گِه آو بُخوارده با بوگوتِه: شیرینی خشک هِگیریم هم ارزانتره هم ویشتَره نظر هَنِه.

عروس مار که هَمساده شان وی نام بَنِه دَشتِن پَچ باقلَه دروازه وازا کُرده. هیته دسته گل و شیرینی خشک بِدَه وی دوک وَلا با(کمی ناراحتی). بفرما بَزه همه بُشان خانِه دِل بنیشتِن.

 عروس پَئر از زاما پَئر سؤال بوکورده. خا شِمِه آقازاده چه کار مشغولِه؟. زاما پَئر بوگوتِه تازه خوشتِه درس تُمان(تمام) بوکورده اَلَن هم می پیش نجاری همرَه مشغولِه.

عروس مار بوگوتِه: می کیجا هم فوق لیسانس هِگیتِه اَلَن خانه نیشتِه می هَمرَه سبزی پاک کانِه تا وی پَئر بابُره بازار بُروشِه وِرِه پول چاکونِه. خُب دونیا این جور نمانِه. داماد  یِه آسَت بکشی یَه (تأسف خورد).

 یِه کم از این در و اُن در کوه کَلِک، گیلان مَلِک گَپ بَزَن.

زاما بوگوتو: اگر مِرِه به غلامی قبول بوکونین خوشته سعی کانِم یِه زیندگی خوب عروس خانم رِه ترتیب بَدَم. شِمه سربلندی اَمِه سربلندی هم هِسُّه. دورا دور اَمِه کَسِن فامیل هم هِسّیم. ایتَه ویشتر فامیلا بونیم.

عروس پَئر بوگوتِه: تو آدم خوبی هِسِّه. شغل هم دَرِه تونی خرج زیندگی بَکشی؟.

عروس مار(پَچ باقلَه) بوگوتِه: امَّه می کیجا وَنِه سیفا(جدا) بَسَّه.

شوپَئر بوگوتِه: "تو فِ بگو اُن فیهات دانِه(گونِه)". قَبلَن فکرشه بوکورده. شونو یِه خانه کرایِه کانِه بَسِّن وی دل زیندگی بوکونون .

 عروس پَئر بوگوتِه: وَکِتِن اولاد خوشترِه مَعلومه! می دَس هم تنگه اَلَن همه چی گرانِه. مو جهاز خیلی دَس بالا گیتِه نوتونِم می وُسع زیاد نَرسنَه.

شومار بوگوتِه: عیبی ندارِه(بَعگِه نی یَه)، "هرکی گوش خَنِه وَنِه گوشوارَم بِخَه!". بهتره یکی دو سال اَمه خانه طبقه بالا  بَسِّن. دِ آقابالاسر نِدَشته باشِن. خوشته آقایَن خوشتِه نوکر. یِه کم پول جمعا کُنِن خوشتره خانه زیندگی وَکِن.

بعد هم بنیشتن تاریخ عقد و عروسی مشخص بوکوردن، بُشان.

سِلام اَبار

سِلام، تا دونیا دل، روز  و شوب وجود دَرِن، آدم خوب و بد هم هِسَّن. چند سال پیش بوشابام تا سِد مَحلِه گرما بَگِنِم. بدی یَم سگشان یِه خاش پاره دونی کَسِنِ فوخاس بَدَه دَرِن. خیلی بَترسی بام.

 می ننه همیشیک گوتِه: سگه، سگ بگیرَه سائلِ(گدایَه) راه دَکَنه! مِرَم خوشتِه رایَه بگیتِم بوشام. اَلَن هم جنگ قدرت بین اَبَر قدرتایَه. از سگ هم بدتر کَسَنِ پاچَه گَرِن. اَمّه دِ سائلِ راه دنِکَنِه!. بلکه مُردوم(مردم) ویشتَر از پیش دوچار زحمت و سختی بونِن.کُرد و لُر و ترک و گیل هم ندارَه همه یِه جورایی درگیرا بونون اُشانِ تلیک دَرهَنِه. اَندی گِل سنگ بوخاردیم تا به ایجه بَرسی یِم، اَمّه چی فایده. گاهی حاصل عمر ما با یِه اشتباه این و آن دود بونو شونو هوا.

دِ حتّی خوشتِه خانه دل هم اَرج و قُربی نِدَریم چی برسَه پیش هَمسادِه. بقول معروف آقا، آقا از خانه بیرون شونو. بعضی ها فقط خوشته جیب مَن (میان) دنبال خوشبختی موجَنِن. دِ نُدانِن خوشبختی را باید با مُردوم شریکا باشِن. اونِه،کَسَن همَرَه تقسیم بوکُنِن.

این گونه مو! اُن هم گونِه مو!. هِچ کی نوگَنِه تو . یکی کَلِه(اجاق) چاکونِه، یکی هیمه بیارِه. یکی کبریت بزنه تا آوی(آبی) گرما باشِه همه بتونِن حَمبام(حمّام) بَگِنن.  دونیا به همه کَسانِ. ای روزا از این و اون نامردی داستانها تعریف کانِن. یکی تی سر کُلاه نی یَنِه یکی هم تی سر کُلایَه وِگَره. دبار گوتِن بز اَجَل بَرسِه  گالش نان سارق خوارِه(كنايه خيانت).

"به کوری چشم زغال فروش زُمُسّان هم بَهاره"

ویروس تاج به سَر

دونیا دل همه چی بونو. تی مَغز دل هم خطور نوکورده!. امسال وَرپ و سیل و کولاک، زلزله از یِه طرف، اَلَنم خا یِه ویروس بِمَه تاج به سَر. اَمه کَم از هرچی کلاه دار و تاج به سَر بَکشی یِم  اِسَم خا(حالا هم) ویروس هم روش. زَئرِه تِرِه گوتتَنِره خیلی آدم نوکوشَنه فقط نیم میر کانه. چند نفر اَلَن قبرستانِ سِنگ تَوَدَن. دِ مابَخی یَه فقط خدا دانِه و بَس. هرسال یِه جور دَرهَنِه تا مردوم رِه بِلا وَکَه. وی دوا فقط میوه خواردن و با کَسِنِ هَمرَه دَست نَدَن. هیته هوا رو به گرمی بوشا ویروس هم شونو، یِه پیاز بُنِه هم وی دَمال.

شکارچی خودشه سیگارِ روشنا کُرده. دو تَه پُک بَزَه بعد بوگوته: زمانَم زمانای قدیم. دِبار هر وَخت شکار شینِه بیم دَست پُر وََگِردِسیم. یاد عبدلله بیگی و قاسم شکاربان به خیر. ایجاره وَجَب به وَجَب شناسَنه بان.  اَلَن هَم از تُرنگ هم از وِراز کمتر خبری بونو!                               

 وی رفاق خوشته دَس تَش پیش گرما کُرده بوگوتِه : همَش تقصیر مایَه. اَلَن یِه نصف مُردوم تفنگ وِگَرِن دَکِلَنِن کوه و دشت و صحرا دِل. هر چی جُنبنده روی زمین و هوایَه زَنِن ایگَنِن خوشته نام بَنَه دَرِن شکارچی. نه از رحم و مروّت خبری یِه نه از یِه جو مردانگی.

شکار هم خوشتِرَرِه رسم و رسوماتی دَرِه. فصلی دَرِه.  یِه شکارچی خوب چرخه طبیعت، زنجیره غذایی بین حیوانات و سبک زندگی اُشانِ وَنه  بُدانِه. هر چی اَلَکی تیر درکونی خا فایده ای ندارِه.

دِبار ییلاقات کوه مَن زَرِج(کبک)، قُروِشم(بلدرچین)،دارکوتِن(دارکوب)، وِرگ(گرگ)، لویاز(روباه)،گِل گوسِندِ، گورزا(گورکَن)، فوکوره(جوجه تیغی)، تیفاله(جوجه تیغی جثه کوچک) و مِن دامان(جنگل) مَن هم وِراز(خوک جنگلی)[1]، خرس، پلنگ ، عقاب و کلاچ(کلاغ بزرگ جنگلی، غُراب)، اُشکول(سنجاب)، شال(شغال)، پوچاشال(گربه جنگلی) و انواع پرنده، خزنده و چَرَنده وجود دَشتِن ولی اَلَن اُشانِ سر و سو دِ کمتر پیدایَه!!!

[1] - گنجه و کولِه مار: خوک مادر و بچه هایش.

چند زبانزد محلی گیلکی رامسری(54)

1. مرد آوه زِن بَس(بَست)

مرد مانند آب روان و زن مانند سنگریزه ثابت است.

کنایه: نهایت خانه داری و قناعت توسط زن خانه.

2. یکی چک آغوزه یکی وَل توک چاقو

یکی مثل گردوی سفت و غیر شکننده است و یکی مثل چاقویی که نوک آن کج است.

کنایه: برای هر دردی، راه چاره و درمانی هست.

3. چاه کَن وی جا همیشیک تَه چایَه( این زبانزد فارسی است)

جای چاه کن همیشه ته چاه است.

کنایه: در سرزنش توطئه چینی و زیرپا خالی کردن.

4. تی کین مگر دوتَه لوکا دَرِه؟

در ماتحت تو مگر دو سوراخ وجود دارد؟

کنایه: در مذمت پرخوری و یا حریص بودن برای به دست آوردن چیزی.

5. شتر بوگوتن تی گردن چَرِه کَژه؟!  بگوته: می چی چی رِچِ؟!

به شتر گفتند گردن تو چرا کج است؟  گفت: کدام کار من درست و از روی حساب است؟!

کنایه: عدم برنامه ریزی و عدم موفقیّت در انجام امور زندگی.

6. خوشته دَست بابُرده  شالِ کینِ پَس!

دست خود را بُرد در زیر ماتَحت شغال!

کنایه: کار بیهوده و غیر عقلایی، انجام کار بدون عاقبت اندیشی.

7. کین سرِ پیر

پیری که عاجز و ناتوان و خانه نشین شده است.

کنایه: آدم پیر غُرغرو  و ایراد گیرنده که حرف های درشت هم می گوید.

8. مگر اسب دُم بَکندیَه؟

مگر موی دُم اسب را چیده است؟

کنایه: عدم انجام کار سخت.

زبانزد مشابه:

مگر کُ.....  شتر بشوسته؟

مگر واژن شتر را شُسته است؟

9. خوده گاو گی مَنِ شوش بزنی.

مثل اینکه با یک تَرکه، پِهِن تازه گاو را به دو قسمت تقسیم نمایی.

کنایه: شباهت زیاد بین دو چیز یا دو نفر.

10. تی فَن می چموشِ بَندِه  تی اُسّا می شاگرد!

فَن و نیرنگ تو مثل بند و گِرِه زدن کفش من آسان و استاد تو شاگرد من است.

کنایه: فریب نخوردن  در برابر نیرنگ بازی افراد.

11. تَلا گُرِه

وقت خروسخوان.

کنایه: سَحَر، صبح زود.

زبانزد مشابه:

میلجَه نِرِه.

هنوز گنجشگ مدفوع نکرده است. قبل از طلوع آفتاب.

12. خوده کتراگیشی

مثل عروسک  است.

کنایه: آرایش و بَزَک کرده.(آعلی گارسون کردن).

*آیین سنّتی کترا گیشی(آفتاب خواهی):

این آیین سنتّی  گیلک زبان ها در شرق گیلان و غرب مازندران است که همزمان با بارش شدید باران در شهریورماه همراه می شود.  بچه ها جمع شده و یک نفر را بَزَک کرده و پشت سرش راه می افتند. با سر و صدا کردن و کوبیدن ملاقه یا کفگیر چوبی  بر تَشت یا دیگ یا سطل از خداوند تقاضای بندآمدن باران  جهت جمع آوری محصول برنج کشاورزان را می کنند و پاداشی نیز که معمولا نُقل و نبات، برنج یا گندم و خوراکی های دیگر است  دریافت می نمایند و با پختن آنها یا آش نذری و تقسیم آن بین همسایه ها این جشن به پایان می رسید.

http://www.samamos.com/wp-content/uploads/2011/03/samamos-com8.jpg

و معمولا اشعار ذیل را می خوانند.

کترا گیشی هوا بَنِه  

 امروز نَنِه فردا بَنِه.

عروس لَحَف(لحاف) بپوسه 

اَمه موشته(برنج) بپوسِه 

اَمه دسته(برنج) بپوسه و .......

پیره خَره و گُل اَوسار(افسار)

«خر پیر و افسار رنگین»

محمد ولی تکاسی

mwtokasi@yahoo.com

قدیما ، بی حق نوبان گوتِن: جِوانِ به خواستگاری نَرِس پیرشانِ به خَر خریدن!.  هر دو تَه کاره خرابا کانِن. آدم که پیرا بونو دِ وی طَبَری بوگوت نیَه!. رِسلَه خودشته رِچِ نِدارِه. هر جایَه پینیک(وَصله) بزَنِه یِه جای دیگر داسونِه!.              

 هیتَه کریش کَشی دَرِه تا بَنِه بِمیرِه.

 اَلَن جوانشان قدر خوشته جوانی یَه کمتر دانِن. بعضی پیرشان هم قدر و قیمت زندگی یَه خوب نُدانِن. در جوانی تی قوِت تی لِنگِ دَرِه در پیری تی قوّت شونو تی چَکِنِ رِه(کنایه: پرحرفی).

خر چی دانِه بهای زعفرانِ پیربز چی دانِه بهای بابُرانِ(جنگلی در بین راه جواهرده).

هِچ کی قبر سر بنویشت نَنَه:" فلانی از وشنِه بامُرد یا خوشته کارشانِ هَمَه انجام بَدَه بعد بَنِه بامُرد. در زندگی زیاد دُوسون فقط تی چُموش پارِه بونِه. دِ خیلی زیادَم دار و هال دَکِت نِشَنِه . هر چی ویشتر بُدُوی هَندَه خوشتِه جا سَر هِسِّه. کمتر کسی به آخرش رِسَنه.

قدیما گوتِن: هِچ کی خو عاقبتِ خبر نِدَرِه. اَلَن یِه نصف آدمشان وَختی پیرا بونِن ایشانِ جوانی گُل کانِه. تازه خَنِه بوشِن دونیایَه بَنِن. بریز و بپاش بوکونِن. فیل شان یاد هندوستان کانِه.تجدید فراش کانِن. تازه، عُروسی هم گَرِن.

 بقول معروف " پیر خَره و گل اَوسار(افسار).

یا " پیره خره و کوت کوتی(نام علفی خوشبو).

https://images.hamshahrionline.ir/images/2013/3/arosgoleh3.jpg

دریافت مقاله:

https://www.hamshahrionline.ir/news/206008/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%B9%D8%B1%D9%88%D8%B3-%DA%AF%D9%88%D9%84%D9%87-%DA%AF%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%86

نوروزماه دیلمی
گاهشماری دیلمی که به گاهشماری گالشی ( گیلکی) و گیلان باستان نیز معروف است، گاه‌شماری باستانی مردم کوهستان‌های گیلان و مازندران است که در میان دیلمی‌ها(گالش‌ها)، که از گیلک‌زبانان کوهستان‌های گیلان و غرب مازندران (از کلاردشت و چالوس تا رامسر) هستند رایج بوده و برخی از پژوهشگران معتقدند که این تقویم در میان گیلک‌زبانان جلگه‌نشین نیز رایج بوده‌ است.
نقشه ایالت­های مناطق ساحلی دریای کاسپین
گاهشماری باستانی گیلانی (تقویم دیلمی) با ۱۲ ماه ۳۰ روزه و ۵ روز «پنجک» در آخر ماه هشتم (اول ما)، ادامه گاهشماری یزدگردی قدیم است. مبدا گاهشماری دیلمی ۱۹۵ سال قبل از مبدا گاهشماری خورشیدی و ۲۰۴ سال قبل از مبدا گاهشماری یزدگری نو است.
آغاز سال تقویم دیلمی که در آغاز دوره ۱۵۰۸ در ابتدای اعتدال بهاری (فروردین) قرار داشت، در هر ۱۳۱۵۰۶۸/۴ سال، یک روز از مبدا فاصله گرفت. این چرخش تا ۹۲۹ سال ادامه داشت. آغاز سال، ۲۲۵ روز از مبدا فاصله گرفت و به نیمه تابستان رسید و در همان جا ثابت ماند.
روایت های متفاوتی از اولین روز سال نو گاهشماری گیلانی وجود دارد. مراسم آغاز سال جدید (نوروزبل) به طور متغیر، وابسته به محل برگزاری و نحوه قرار دادن پنج روز کبیسه، بین سیزدهم تا هفدهم مرداد ماه برگزار می‌شد. اما طبق محاسبات نصراله هومند در کتاب «گاهشماری باستانی مردمان گیلان و مازندران» روز دقیق آغاز سال گیلکی همان ۱۷ مرداد ماه سال هجری شمسی است.
ماه‌ها و روزهای تقویم دیلمی
ماه های سال دیلمی را می­توان به این ترتیب نوروز ما، کورچ ما، اریه ما، تیرما، موردال ما، شریرما، امیرما(امیرنما ما)، آول ما، سیا ما، دیا ما، ورفنه ما(وَرپ نما)، اسفندارما(اسپندارما) نام برد.
برای تبدیل سال هجری شمسی به دیلمی، باید عدد 195 و یا دقیق ‌تر عدد 194.616 را به سال هجری شمسی اضافه کرد و برای تبدیل سال میلادی به دیلمی نیز باید عدد 426 را از سال میلادی کم کرد.
ماه های تقویم دیلمی در مقایسه با تقویم هجری شمسی به ترتیب زیر است:نوروز ما: بسته به سال دیلمی(کبیسه یا غیر کبیسه) از 12 تا ۱۷ مرداد شمسی هجری آغاز می‌شود و تا ۱۵ شهریور ادامه دارد. روز اول آن، آغاز سال دیلمی است و در بزرگ‌داشت آن شعله نوروزی (نوروزِ بل) می‌افروزند و جشن آغاز سال می‌گیرند.کورچ ما: از ۱۶ شهریور تا ۱۴ مهر ماه هجری شمسی است. در این ماه، کوه‌نشینان کم‌کم از کوه‌ساران سربلند به سوی جلگه‌ها سرازیر می‌شوند.اریه ما: از ۱۵ مهرماه تا ۱۴ آبان هجری شمسی.تیر ما: از ۱۵ آبان تا ۱۴ آذر طول می‌کشد. صاحب فرهنگ اسدی، یکی از معانی تیر را فصل خزان نوشته ‌است. شاید استعمال «تیر» و «تیرماه» در معنی فصل خزان، یادگار باقی‌مانده نوعی از گاه‌شماری قدیمی‌تر (پیش از مبدأ سال‌های باستانی ایرانی) باشد که تحویل سال را از اول تابستان می‌گرفتند. تیر ماه سیزده شو (جشن آب که به جشن تیرگان معروف است) در این ماه برگزار می شود.موردال ما:‌ از ۱۵ آذر تا ۱۴ دی‌ماه هجری شمسی ادامه دارد. کوه‌نشینان، لاشه گوسفند و گاو را مردال گویند.شریر ما:‌ ۱۵ دی تا ۱۴ بهمن هجری شمسی است.امیر ما:‌ ۱۵ بهمن تا ۱۴ اسفند است. به‌معنی نمیرماه، یا جاودان یا مهرماه دیلمی است. شانزدهم این ماه، امیرِ مای هشت و هشت، یعنی ۱۶ مهرماه همان مهرگان معروف است.آوَل ما:‌ از ۱۵ اسفند تا ۱۵ فروردین هجری شمسی (چون اسفندماه در سال‌شماری هجری شمسی ۲۹ روزه‌است) طول می‌کشد. این ماه مقارن با اسفند و فروردین هجری شمسی است و در آن آیین کول‌کول چارشمبه (چهارشنبه‌سوری) اجرا می‌شود. در پایان همین ماه، ۵ روز اضافه بر ۳۶۰ روز با نام "پنجک" (panjik) جا می‌گیرد. هر چهار سال، یک روز به نام ویشَک نیز به این پنج روز اضافه می‌شود. اگر سال ۳۶۵ روزه باشد، روزهای پنجیک روزهای شانزدهم تا بیستم فروردین هجری شمسی خواهد بود. اگر سال ۳۶۶ روزه باشد، پانزدهم فروردین "ویشک" (Viŝk)نام می‌گیرد و روزهای شانزدهم تا بیستم، باز هم پنجک خواهند بود.سیا ما:‌ از ۲۱ فروردین تا ۱۹ اردیبهشت هجری شمسی است.دیا ما: از ۲۰ اردیبهشت تا ۱۸ خرداد ماه هجری شمسی.ورفًنه ما: از ۱۹ خرداد تا ۱۷ تیر ماه هجری شمسی. ماهی که برف نمی‌آید، اوج گرما.اسفندار ما: ۱۸ تیر تا ۱۶ مرداد ماه هجری شمسی.

نوروزماه در تقویم طبری(تَبری)

دوم مرداد ماه هر سال، برابر است با یکم فردین ماه تبری که مازندرانی‌ها آن را به عنوان آغاز سال نو جشن می‌گرفتند. سالی که در تقویم مردم منطقه مازندران به عدد ١٥٣١ رسیده، اما آئین های بومی و محلی آن کم کم دارد به دست فراموشی سپرده می شود.

گاهشمار طبری / تبری / مازندرانی، نوعی از گاهشمار ساسانی است که در آن سال برابر ۳۶۵ روز و شامل دوازده ماه ۳۰ روزه بوده‌است.

درباره مبدأ تقویم تبری نظرات متفاوتی ارائه شده‌است و مبدأ آن را اسپهبدی (۲۴شمسی)، یزدگردی، خراجی (۱۱ق. ه) یا باستانی می‌نامند. اما آنچه امروزه مشهور است بر اساس محاسبات نصرالله هومند پژوهشگر تقویم تبری، آغاز آن باستانی و برابر با دوم مرداد ۱۳۳سال پیش از هجرت مصادف با حاکمیت فرزند قباد ، کیوس بر ساتراپ تبرستان می‌باشد. وی معتقد است که در این سال، مردمان تبرستان با برقراری یک روز کبیسه به نام ششک سال را از گردش بازداشتند و از این رو آن را مبدأ در نظر گرفتند. از این رو این تقویم با تقویم هجری خورشیدی ۱۳۳ سال تفاضل دارد که به علت تفاوتشان در سر سال از اول فروردین تا اول مرداد این تفاضل ۱۳۲ سال می‌باشد.

 معادل شمسی  -   ماه‌های تبری  

2 مرداد - 31 مرداد   فردینه ما (سیو ما)

1 شهریور - 30 شهریور  - کرچه ما

31 شهریور - 29 مهر  - هره ما 

30 مهر - 29 آبان  -  تیر ما

30 آبان - 29 آذر     - مردال ما

30 آذر – 29 دی  - شروینه ما

30 دی – 29  بهمن  - میر ما

30 بهمن – 29  اسفند  - اونه ما

30 اسفند-   5-1  فرودین «پیتک»

فرودین - 4 اردیبهشت    6 ارکه ما

5 اردیبهشت - 3 خرداد - دِ ماه

4 خرداد - 2 تیر    وهمنه ما

3 تیر - 1 مرداد   نوروز ما(عید ما)

سال تبری دوازده ماه ‌است با فردینه ما از ۲ مردادماه هجری خورشیدی آغاز می‌شود و هر ماه ۳۰ روز دارد. مانند تقویم باستانی دارای پنجه می‌باشد که «پیتک» نام دارد و با پنج روز اول فروردین هجری خورشیدی برابر است و در سالهای کبیسه ۳۰ اسفند با روز کبیسه «شیشک» برابر است.

نورروزما در شهرستان رامسر
در شهرستان رامسر و شهرهای اطراف آن مردم اغلب در دومین جمعه مردادماه(قبل از اَسَد ماه، چلّه تاوسّان) که با اولین روز نوروزماه دیلمی همزمان می­شود و آغاز سال دیلمی است بر طبق یک سنّت چند صد ساله جشنی در محل مسجد آدینه جواهرده رامسر برگزار می­کردند که به نام "جشن گلکار روز مَچِّد آینه" برای نسل­های متوالی برگزار می­شد.
شور و شوق زیاد مردم برای برگزاری این جشن وصف ناکردنی است. به پاسداشت آغاز سال دیلمی و تمیز کردن مسجد،  آب پاشی و گل مالی کردن دیوارهای مسجد با یک نوع خاک رُس که از کهنه تنگدره جواهرده تهیه می­گردید، انجام  می­شد. اغلب مردم بهترین و تازه ­ترین لباس خود را پوشیده و در بازار محلی و جشن طناب بازی و کُشتی محلی بین پهلوانان گیلانی و مازندرانی (مُشتی کُشتی)حضور پیدا می کردند. پسران و دختران نیز همدیگر را دیده و چه بسا برای شریک زندگی آینده خود با نزدیکان خود درمیان می­گذاشتند تا برای خواستگاری پا پیش بگذارند. دامداران هم با آوردن محصولات دامی و لبنی از مردم پذیرایی می کردند و همه مردم فارغ  از رنج و اندوه سخت زندگی این روز خجسته را تا به عصر در شادی و خوشگذرانی  سپری می­کردند.
منبع:
1-گاهشمار گیلانی (۱۳۸۵) نوشته مسعود پورهادی؛ آیین‌ها .
2- باورداشت‌های گیل و دیلم (۱۳۷۷) نوشته محمود پاینده لنگرودی.
3-فیلم نوروزبَل از کارناوال
 https://www.karnaval.ir/blog/jashne-nowruz-bal-religion-gilani
 

http://www.lavasanclimb.com/wp-content/uploads/2014/05/somamos.jpg

سُماموس یا قله سمام نام قله‌ایست با ۳۶۸۹ متر ارتفاع، مرتفع‌ترین قلهٔ مشرف به دریای مازندران است.

گيلان جان، ايلميلی سورخ ِ قبايه
سُماموس تی چومه، دؤلفک تی پايه
هزاران گب داره تی کاس ِ دريا
بنازم تی چومه، تی دست و پايه
م.مَندج (سید مجتبی روحانی)

http://espilat.com/new/wp-content/uploads/2015/05/IMG_1134.jpg

چکاد سوماموس یا سماموس دارای چهار قله است که بلندترین آن در غرب قرار دارد. قله‌های شرقی آن شامل سرخ تله و قله زلزلان دشت و سه برار رژه (رجه) است. به نظر می‌رسد که نام این شرقی‌ترین بخش نام خاص و ویژهٔ آن نباشد، بلکه اشارهٔ مردم جورده (جواهرده کنونی، چون جورده در برابر جیرده به معنای بالا ده‌است) رامسر به سه قله‌است، زیرا رژه یا رجه در زبان محلی به معنای قله و ردیف یا ایستاده و به نظم درآمده نیز به کار رفته‌است ∗ که در این صورت به معنای سه برادری است که ردیف و در کنار هم به رژه ایستاده‌اند؛ بنابراین کاری که برخی انجام می‌دهند و بر سر یکی از قله سه نماد سنگی و ردیف می‌سازند، مفهوم درستی پیدا نمی‌کند. بر این پایه‌است که برخی بر این باورند که مردم جواهرده با اشاره به سه قله و چکاد شرقی سماموس یعنی قله‌هایی که از جورده به چشم می‌آید و کاربرد نام سه برار رژه این سه چکاد سماموس را اراده می‌کنند.

راهنمای برنامه آفرود(off road)

مسیر رفت : تهران ، کرج ، قزوین ، رازمیان ، گرسماسر و جواهرده.

مسیربرگشت : جواهرده ، رامسر ، شهسوار ، جنگل 3000 ، طالقان ، کرج ، تهران.

http://www.endurooffroaders.com/wp-content/uploads/2016/06/Ghazvin-Samamoos-Javaherdeh-15-Khordad-1395-2016-21-1024x768.jpg

http://www.endurooffroaders.com/wp-content/uploads/2016/06/Ghazvin-Samamoos-Javaherdeh-15-Khordad-1395-2016-4-1024x576.jpg

رزرو مکان و بلیط تور های رامسر گردی( خانوادگی و گروهی):

TEL: 09366348680

خر خُفته هیچ جو  نِدارِه!

mwtokasi@yahoo.com

اَلَن چند سالِه که مو هرجا شونِم وینیم: "پَئر شونو کارِه  وَچِه دارِه(داس مخصوص دروی برنج) جا دَنِه". این یعنی این که جِوانَم جِوانای قدیم. تا سر چَرخَه دِبی، شان(می­رفتند) قاصدی وَگِرِسنابان(بر می گشتند). بی مزد و بی ­منّت. اَلَن جوانِشانِ دَست یِه لیوان آو هم هِگیت نِشَنِه تا چه بَرسِه تِرَرِه یِه کاره درست و حسابی انجام بَدِن وی دل دِ وَنگ دِنی بی!

چند سال پیش وَچگِه پا بیشکسِ با  وی پَئر(پدرش) وِرِه کولِ گیت بابُرده درمانگاه تا وی پایَه گچ بَتِن. به این امید که" پسر هنگام پیری دست پدر را بگیری"! ولی افسوس!

بعضی جوانِشان تا لِنگ ظهر خاسَنِن اَمِه وَرَسَنِن گونن: مار(مومَه) ناهار چی دِریم؟

مار هم گونِه : تُف بر حیای تو بی یَه! اَلَن 2 ساعت از ظهر هم بگذشته. هوتو خاتِنِه بی(می خوابیدی) تا شَنسَه سَر(غروب). نماشتِه سر(سر شب) تی پَئر هَمرَه شام خواردِه!

 پَئر هم خسته و کوفته زمین سر خانه هَنه با گونِه: پسر تا چقدر بی­عاری و بیکاری؟ از فردا باش خوشتِه روزی دُمال. مو دِ تِی خرجی یَه  دَ  نوتونِم. " خر خُفته هیچ جو نِدارِه!".

سختی زندگی

امسال، زَئره که گونِن زیندگی تِرِه خیلی فوگیت دَرِه! از وَختی که تی زِنِه به رَحمت خدا بوشا اَزَز رُئو بِمِه!.

 امسال خا هوا هَم خوشتِه سَرِ خواردَرِه .تِمام توم جارِه، باغ و بولاغ آو بابُرده. تا زِن نابُری هم تِرَرِه سخته هم تی اولادَرِه. هَلَه طیفیلی یَن(کوچک و ضعیف­اند) تا گَتِّه وَکِن خودش عمری­یَه. "گوساله تا گاو شود دل صَحَب(صاحاب) آو شود".

نیا بوکون؟. گُلِه مَن(دِل) ماس، اَندی بَنه سووم بَزَه(کپک زد). تی خانه سر تا پا وَکِتِه کارتِلَن(عنکبوت). تی حصیر بُن دُدُم(حشره گوشخیزک) راه شونو.

سالی ماهی چُتَه وَکِه  بیشی کار سر عَمَلِگی بوکونی تا بُتونی خوشته خرج زیندگی یَه دَربِیِری. خوشته وَک وَچه­گِه  شکم دل پُلا داکونی اُشان تَنِ رَخت.  

تا دونیا دنیا با "هر چی سنگِ برای کُل لِنگِ". تو خا جانمرگ مُردِن اولاد نی یَه! هَندَه کَساکوتی بَزِن(سعی کُن) بِن تونِه تی دوکاره وَرزایَه بُوروشی(بفروشی)  یِه ماشین هِگیری بیشی خط ییلاق مسافرکِشی.

خدایا، مَردِگه و زنِگه اگر خَنِه بابُری کَسَن هَمرَه بابُر.

 "یِه توب یِه شوب"(با یک تب و در یک شب). تی عدالت شُکر!

خدا کار مَن هَم دَکِت نِشَنه!.

محمد ولی تکاسی

mwtokasi@yahoo.com

وَچه از روز بُن جار هَمَدَرِه معلوم بونو چی­کاره!. سگ کی­یَه گلّه کی­یَه(گاو کی­یَه). خیلی به گوتِن پدر و مادر و اطرافیان نی­یَه. ایتِه چی وَکِتِم هَمچنین چیزی نیشناوُسوبام. هم خدا سَر کلاه بَنِه هم خلق خدا سَر!. اُن کل دونیایَه تِرِه بارِه پایَه آو نَزَه وِگَردَنه(کنایه: زرنگ و پالوانِه). اگر می­گَب گوش بوکونی تِرَرِه بهتره. بَنِه به حال خودَش باشَه. گذشت روزگار وِرِه دَرس دَنِه. دونیا دیرگیره اَمَّه شیره گیره!.پَرسال خانواده عروس خا اَندی دورو بوگوتِه با وِرِه کَلِوان گیتِن(کنایه: دعوا) خیلی جَر ماجَر بَکِشَن(کنایه: بحث کردن) !

 ای آدم، وَکِتِن شی نی­یَه. "هفت سال دُم سگِ قالب دابوستِن وازا کُردِن(بازکردن)، بِدَن هَندَه وَلِه". نزول­خواری­یَه از روز بُن پیغمبر هم نَهی بوکوردِه دَشتِه. پولَش بَرکِت نِدارِه. تا دونیا دونیا با، پول نزول­خواری راه ثِواب خرج نوبا.

چند هفته بعد، یِه دَفعه آو بِمَه کُلِّ وی دارایی­یَه بابُرده دِریا مَنِ بَزَه. از دار دونیا دِ هِچّی وِرَرِه نُمانِسِه.اِسِه وَنِه کاسه­ی گدایی دَسِه گیره بُوشَه ای خانه و اُخانه صَدقه جمعا کُنِه.

سر کوه سامان دِریایَه دَرن هَندَه مُردم مالِ دُمال موجَنِن. خدایا نَسل هر چی نزول­خواره و  نزول­دِه­­یَه از روی زمین وِگیر. نصف خلق آه نِدَرِن با ناله سودا بوکونِن، خوشتِه نان شبِ رَه مُختاجِن(مُحتاجند). نصف خلق از درد پُری وَزرِس دَرِن. نُدانِن پول بادآورده همرَه، چیکار بوکونِن! خدا کار مَن هَم دَکِت نِشَنه!. خدایا! تی خدایی یَه شکر، تی عِدالتِ شُکر!.

https://static2.ilna.ir/thumbnail/aOcspE9W1I4D/TbaZ-65erigz_KuonkQ7j4fGZx6NUybp2e1awigXJ3Ar7nwJ7wnB4Gngr8x7S0KTuUw0L_Qjejg,/%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87+%D8%AA%D9%83%D8%A7%D9%86%D9%8A%21.jpg

کیجا جانِه
مَزَر آب بومَه پُل بابُردِه        
آب رودخانه مَزَر(چشمه کیله تنکابُن[1]) آمد و پل را آب برد
 
مَن و می یارگِه  دلِ بابُرده
دل (آرزوی وصال ) من و یار من را را آب با خود برده است.
 
پُل سازان بی یِن ، پُل  بسازین
پل سازان بیایید و پل را بسازید.
 
من و می یارگِه دل ِ بسازین
دل (آرزوی) من و یارم را به هم برسانید.
 
باز می جانِه، باز می جانِه، باز می جانِه
باز هم جان من هستی(3).
 
 اَمِرِه مُحال نوکانِه، کیجا پُر غمزه دارِه
به ما محلی نمی گذارد. دختر زیاد غمزه دارد.
 
چِچِل دُم کولاک مِرِه چَفتِه کانِه
آب از آبریزگاه ناودان خانه من را خیس می کند.
 
به متن اصلی اضافه شده است:
{پدر سوخته کیجا خو مارِه مانِه
دختر پدر سوخته مثل مادرش است.
 
پدر سوخته کیجا، دَر وا نوکانِه
دختر پدر سوخته در را باز نمی کند. }
 
دو دَستانُم  سَرِ دالان بُمانِس
دو دست من سر اول تونل مانده است.
 
دوچشمانم سر راهان بُمانِس
دو چشم من سر راه مانده است.
 
خودت گفتی سرهفته می یایی
خودت گفتی سر هفته می آیی.
 
تی خرمن کا(کاه) بُمانِس تو نُمایی
خرمن کاه تو بر جای ماند ولی تو نیامدی.
 
{من و تی عاشقی نیم راه بُمانِس
عشق  من و تو در نیمه راه مانده است}.
 
 
[1] - چشمه کیله تنکابُن یکی از رودهای پرآب و بزرگ تنکابن است که از چشمه های آب شیرین دو هزار، سه هزار و لَمرود سرچشمه می گیرد و در هر سال ماهیان آزاد دریای خزر به غیر از رودخانه شیرود و چالوس جهت تخمریزی وارد آن می شوند.
 
  

عکس: محمد ولی تکاسی(بهمن ماه 1397)

دوربین: موبایل Sumsong jabc

پِئز پِئزو

-میلجَه پُورچه کِ توک خوانِه پِئز پِئزو

کَل اِسمال گاو پُرام بابا دِ شیر نَدَنِه

سرگالش اِمیر هم  خوشتِه گوسندِشانِ سِراگاه دِل جمعا کُرده

نیماکاگری هم دِ وَر دَکتِ

دِ نه گوسِندگالش پیدایَه، نه گاوگالش!

همه  خانه نشیرِن(خانه نشین بابان)، دِ اُشان چُم نَتَجِنِه

دِبار اُشان قوّت سِلینگاسَر دابا  اَلَن فقط اُشان چَکِنِ

اَمِه خانه دیمِ چراغ، اَمِرَره تِریکِ(تاریکِ)

دونیا می چُم میجیکِ مِیداد کَشَنِه(کنایه: سرزنش دنیا)

-میلجَه پُورچه کِ توک خوانِه پِئز پِئزو

امسال پَرتخال هم پول وَنِکِت

کشاورز رِه فقط دُو دُو دَبا

وی زحمتِ حاصِلِ یکی دیگَر بارِه

کارکردن خَر و خوردن یابو

دِبار اربابِشان، مردوم ایلجاری باردِن

اَلَن هم مُردوم دَس رنج  دلّال خواردِه  دَرِه

بَد کننده خودَش کَشِنِه

کشاورز رِه زیندگی راحت نِمَه با

هَمَش رَنج و سختی وینِه

-میلجَه پُورچه کِ توک خوانِه پِئز پِئزو

کِلّه اِسمال(کربلایی اسماعیل) هم  دِ، فوسُس ِ

وی زنِ گِه تلیک هم دَر بِمَه با ، کین نِشیر با(جاخواب بود)، پَرسال فوگوردِس(مُرد).

کِلّه اِسمال چَن بار قبرستانِ سِنگ تَوَدِبا

به ظرف زور شربت و حَبّ دِنه(قرص)،  سوزن(آمپول) وِرِه سرپا بِدَشتِن

پَرسال، مِشتی حسن بِرزیگَرِ  گُلِه هم وِگیتِن(وَتِن)

وی زاک و ذکور هَلَه اِرث و میراثَ سَر، کَسَنِ هَمرَه گفت و گو دَرِن

دونیا دل هِچّی مونِم زَئن ندارِه،  یِه روز جار شونه  یِه روزم جیر هَنِه!

هر گل بهاری یِه پئزی هم دَرِه، هر جوانی هم  یِه پیری

امروز تی هَمساده نوبَتِه  فردا هم تی دُمال موجَنِن.

وِشِم هم همیشیک خوانِه:

بَد بَدو[1]. به امروز خودَت غَرّه نوباش، شاید تی وَرَق هم، وَگِردِس(دَگِردِسِه)!

                                                                                                               محمد ولی تکاسی - پاییز سال 1397

[1] - بَد بَدو نام دیگر پرنده ای به نام بلدرچین است که در لهجه گیلکی رامسری به آن "وِشِم" می گویند و بر این باورند که معنی آواز این پرنده به صورت زیر معنی می شود: "بَد بَدو" یعنی کار بَد، بد است.

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c8/Alnus_subcordata_7067.JPG

توسکای ییلاقی (نام علمی: Alnus subcordata)

یک گونهٔ درختی از راستهٔ راش‌سانان (Fagales)، تیرهٔ توسکایان (Betulaceae) می باشد. این درخت بومی مناطق معتدل ایران و قفقاز است. توسکای ییلاقی درختی برگ ریز است که تا بلندی ۱۵ تا ۲۵ متر رشد می‌کند. از چوب این درخت در صنعت کاغذسازی و مبل بهره می‌گیرند.

تنوع ریختی جنس توسکا (Alnus Mill.) در ایران: ارزیابی پنج تاکسون جدید

"دل گَبِه"

محمد ولی تکاسی

mwtokasi@yahoo.com

باخود حرف زدن و در ذهن خود به دنبال حل مشکلات زندگی رفتن از دیرباز یکی از دل مشغولی ها و گذراندن اوقات فراغت به دور از هیاهوی شهری و مشکلات زندگی روستائیان بوده است که در لهجه گیلکی رامسری به آن "دل گَب" گفته می شود. در زمان گذشته نامگذاری افراد و مکان­ها حتی درختان و پرندگان و حیوانات نیز بیشتر بر اساس محیط زندگی، نوع خوراک، نوع شغل و خصوصیات اخلاقی و اجتماعی افراد انجام می شد. در این میان گوش دادن به حرف بزرگترهای قوم و درس گرفتن از تجربیات آنها که بیشتر به شکل زبانزد و یا جملات قِصار از نسلی به نسل دیگر بر سر زبان­ها جاری می شود، خود داستان دیگری است. در متن گیلکی ذیل به این مطلب اشاره می­گردد.

جَل دَرِه حَسن خان: اُف بامُردیم اَندی ای رَه اُرَه نیا بوکوردیم، رادیو گوش بَدِم. ماهواره رَصَد بوکوردیم بِنیم دونیا دِل چه خبره!

جنگ سَرا میرزا آقاخان(پیربابو): هَمَه یِه گِل چال گِلِن!. یِه چال بُخوار یِه چال بِرین. آدم، اَندی چُم چِلا واج، گوساخ بونو مگر!.

رضی محله کدخدا: مو نود سال از خدا عمر هِگیتِم هِچ وَخت نِدی یَم:"دُشمن تی دل دوست باباشِه، بیگانه سگ دیوانَه!.

چاپُلا بیجار سر میرآب: وَختی، ای حرفهایَه آدم ایشناوَنِه،  آدم سر اُسبوج می یَرِه!

سِد مَحلّه کَش گرما دیم آدِم: ایشان اَندی کَسِن کَسِنِ رِه پُرَنِن. : اَمِرَره خا فایده ندارِه و ندَشتِه الهی هَندَه هورو!.

ییلاق مِشتی خانم: زمانه طوری بابا دِ اَمِه خوشتِه ییلاقَم شا نوتونیم اَندی خرج گرانا با!.

لَمتر دوروگو مشتی آقا: خدایا تِرِه گواه گَرَم. ای کَلِمه­گِه دِ راست گوتِه دَرِم: "اُشان خوشتِه جیبِ رِه کیسه بُدوتِن.  نه تی دل دوستِن نه می دل دوست".

 چور سَر حاج آقا: تا با چنین قایدَه(قاعده)  با، همیشیک دُشمن، دُشمندی بوکورده، دوست هم دوستی.

تنگدره میرزا آقا توکّل بگوته:

قدیما بی حق نابان گوتِن: " گاو اُشکامِه تِرَرِه گوشت نوبونو -  کُهنه دُشمَند تِرَرِه دوست نوبونو".

الهی آخر و عاقبت همه ما را به خیرا کُن. همه بوگین الهی آمین.

زبانزدهای گیلکی رامسری (شماره80)

( کمتر شنیده شده)

1-     کولاک دُم بَر(بِگیر) باش تا آسمان

دم باران را بگیر تا آسمان بالا برو.

کنایه: شدت بارندگی

2-     کولاک علی بوگوتِه

باران یا علی گفت.

کنایه: شدت و زمان بارش زیاد شد

3-     خدا لِنگ بَتِه(گیته دَره).

دارد پای خدا را می گیرد.

کنایه: افراد قد بلند.

4-     دِ خانه نی یَنِه اِمشُو تی عُروسی یَه!

دیگر به خانه نمی آیی امشب عروسی ات است!.

کنایه: کتک خوردن بچه ها توسط والدین در اثر شیطانی کردن.

5-     مرغانه دار کِرک مُثان هیتَه جار جیر شونِه(دِرگا دُرون شونِه).

مثل مرغی که می خواهد تخم بگذارد بالا و پایین می رود(بیرون و داخل می رود).

کنایه: سراسیمه شدن(بودن)، هیجان.

6-     چوم چوم دِ نوتونه

چشم، چشم را نمی دید.

کنایه: شدت تاریکی و یا مِه گرفتگی.

7-     ریش دار کِرک.

مرغ ریش دار

کنایه: آدم دورنگ .

8-     خدایا ای دَسِ اُ دَس مُختاج نوکون

خدایا این دست را محتاج دست دیگرم نکن.

کنایه: عدم همدری و عدم کمک به دیگران.

9-     کرم از درخته.

کرم از درخت است.

کنایه: ریشه از اصل و بنیان خراب است. ذات فرد بد است.

10-  اَززَ سیاکوری بِیَرده(بِی یَردَرِه).

انگار قحطی آورده است.

کنایه: کمبود غیر واقعی

11-  چیزی که شود پاره دیگر وَصله بر نمی­داره

چیزی که پاره شود دیگر وصله بردار نیست.

کنایه: دل شکستن هنر نیست تا توانی دلی به دست آور.

12-  کَسا کوتی زَئن

بالا و پایین رفتن و زحمت کشیدن.

کنایه:تلاش زیاد کردن

http://img8.irna.ir/1396/13960802/82706784/n82706784-71947161.jpg

https://media.mehrnews.com/d/2017/10/07/3/2597536.jpg

گورستان ایزگام دشت جنت رودبار رامسر یکی از گورستان‌ های تاریخی مازندران است که گمانه زنی در آن بر اساس برنامه تحقیقاتی و شناسایی اضطراری پژوهشی در سال ۱۳۶۸ انجام شده بود و مشخص گردید که  آثار کشف شده متعلق به دوران آغازین سده هزاره سوم قبل از میلاد موسوم به عصر آهن ۱ و ۲ است. 

یک بار دیگر از چهاردم شهریورماه 1396 برای تعیین حریم و عرصه، مطالعه و مستندسازی منطقه و تهیه پرونده جهت ثبت این اثر در فهرست آثار ملی کشور مورد کاوش های باستانشناسی قرار گرفت.

*تعدادی از آثار کشف شده در موزه مردم شناسی مجتمع فرهنگی شهدای رامسر در خیابان سخت سر در معرض دید عموم قرار داده شد است.

معرفی سایت ها و جذب گردشگر اگر بر اساس اصول علمی و فنی انجام نشود در درازمدت علاوه بر نابودی منابع منجر به ایجاد مشکلاتی برای جوامع محلی و عدم رضایت گردشگران نیز خواهد شد که در بافت های تاریخی و فرهنگی کشور  نظیر جواهرده ما شاهد آن هستیم. توجه به زیر ساخت ها از جمله راه دسترسی آسان، بخش حفاظتو مرمت اشیای پیداشده و درآمد و اشتغال جوامع محلی از ارکان اصلی جهت پشتیبانی و تداوم کار یک سایت گردشگری می باشد که نیازمند برنامه ریزی جامع و دقت بیشتر کارشناسان و مسئولین فرهنگی استان و شهرستان است.

منبع:

1- ایرنا http://www.irna.ir/fa/News/82706784

2- باشگاه خبرنگاران جوان https://www.yjc.ir/fa/news/6294478/